जुन्नरची पूर्वाई

 

जुन्नरची पूर्वाई

 

जुन्नर, महाराष्ट्रातील पहिला पर्यटन तालुका आणि पुणे जिल्ह्यातील सर्वात उत्तरेकडचा तालुका. जुन्नर तालुक्याला आंबेगाव (पुणे), मुरबाड(ठाणे), अकोले, संगमनेर, पारनेर (अहमदनगर) या तालुक्यांच्या सीमा लागून आहेत. म्हणजेच जुन्नरमध्ये; ठाणे (कोकण) पुणे आणि नगर या तिन्ही जिल्ह्यांच्या शेजारातुन एकत्रित फ्यूजन होऊन, जुन्नरची “जुंदरी संस्कृती” उभी राहिलेली आहे.

 

जुन्नर, समुद्रसपाटीपासून 2300 फूट उंचीवर आहे. जुन्नरच्या, उत्तर दक्षिण विस्ताराच्या तुलनेत; पूर्व पश्चिम विस्तार हा जास्त आहे. जुन्नर मध्ये एकूण 187 गावं, त्यापैकी जवळपास 65 गाव ही आदिवासी लोकवस्तीची. भौगोलिक दृष्ट्या जुन्नरचा पश्चिम भाग म्हणजे मावळ पट्टा हा डोंगराळ भाग म्हणून ओळखला जातो. 

 

हरिश्चंद्रगड उतरल्यानंतर माळशेज घाट, भोरांड्याचे दार, नाणेघाट, दाऱ्या घाट, आंबे हातवीज पठार ही कोकणकड्यावरील अतिवृष्टीची ठिकाणे येतात. जुन्नरच्या पूर्व पश्चिम विस्तारात, कोकणकड्यावर पडणारा 2000-2500 मिमी पाऊस, पूर्वेकडील आणे पठारावर पोहोचता पोहोचता 500 मिमी होतो, आणि हे सगळं 70 किमी अंतरात घडतं. याच भौगोलिक विविधतेमुळे, जुन्नरमध्ये सांस्कृतिक विविधता अनुभवायला मिळते जी अनुभवसिद्ध पर्यटनासाठी अतिशय उपयुक्त बाब आहे.

 

जुन्नर तालुक्यातून दोन राष्ट्रीय महामार्ग गेलेले आहेत. नाशिक महामार्ग (NH-60) आणि नगर कल्याण महामार्ग NH-61) हे दोन्ही महामार्ग ज्या ठिकाणी एकमेकाला छेदतात तिथे आळेफाटा गाव आहे. जेव्हा आपण पुणे नाशिक महामार्गाच्या पूर्वेकडचं आणि पश्चिमेकडचं जुन्नर अशी ढोबळमानाने विभागणी करतो तेव्हा असं लक्षात येतं की जुन्नरच्या पश्चिम भागात जुन्नरचं बरचसं पर्यटन वैभव उभं आहे. 

 

जुन्नरच्या पश्चिम भागात जुन्नरच्या एकूण 7 किल्ल्यांपैकी 6 (जीवधन, चावंड, हडसर, निमगिरी, शिंदोळा, शिवनेरी) किल्ले आहेत, प्राचीन व्यापारी मार्ग, नाणे घाट आहे,  300 पेक्षा जास्त लेणी ( नाणेघाट, चावंड, तुळजा, अंबा-अंबिका, भूतलिंग, भीमाशंकर, लेण्याद्री, सुलेमान) आहेत, काही प्राचीन मंदिरं (कुकडेश्वर, खिरेश्वर) आहेत, मिना, कुकडी, पुष्पवती, कृष्णावती या नद्यांचे उगम आहेत, 5 धरणं आहेत, दऱ्याखोऱ्यातील निसर्ग रम्य पर्यटन स्थळे आहेत, 2 अष्टविनायक (गिरीजात्मज आणि विघ्नहर) आहेत. 

 

असं जरी असलं तरी जुन्नरच्या पूर्व भागात, जे काही मोजकं पर्यटन वैभव आहे; त्याची ख्याती, कालखंड आणि महत्त्व हे जुन्नरच्या पश्चिम भागातील पर्यटन वैभवाइतकच समतोल आहे.

 

आपल्या पराशर कृषी व संस्कृती पर्यटन केंद्राला केंद्रबिंदू मानून, त्या ठिकाणाहून 20 किमी अंतराच्या आतील आणि 30 मिनिटांच्या प्रवासाच्या दरम्यान कोणकोणतं पर्यटन वैभव आहे हे आपण “जुन्नरची पूर्वाई" या लेखाच्या माध्यमातून पाहूया.

 

राजुरी गावातील पराशर कृषी व संस्कृती पर्यटन केंद्र

 

पराशर कृषी व संस्कृती पर्यटन केंद्र हे आळेफाटाच्या पूर्वेला 7 किमी अंतरावरील, राजुरी गावांमध्ये उभारलेलं आहे. 2011 साली, महाराष्ट्रातील पहिला द्राक्ष महोत्सव आयोजित करत पराशर कृषी व संस्कृती पर्यटन केंद्राची सुरुवात झाली होती. मागील 12 वर्षात जवळपास 23 देशातील पाहुण्यांनी ग्रामीण संस्कृतीच्या अनुभवासाठी या ठिकाणी भेट दिलेली आहे. 

 

श्री मनोज हाडवळे यांच्या संकल्पनेतून साकारलेल्या या कृषी व संस्कृती पर्यटन केंद्रामध्ये ग्रामीण वस्तुसंग्रहालय, सृजन आर्ट गॅलरी, 1500 पुस्तकांचे वाचनालय, पराशर ऋषींची पर्णकुटी, ग्रामीण पद्धतीची कुडाच्या भिंती आणि शेणाने सारवलेली जमीन असलेली घरांची रचना आणि सोबतीला तितक्याच तन्मयतेने, मातीशी नातं सांगणाऱ्या चविष्ट व रुचकर जेवणाची मेजवानी... असा सगळा बेत असतो. www.hachikotourism.in या संकेतस्थळावर आपल्याला पराशर संदर्भातील अधिकची माहिती आणि बुकिंगसाठीची माहिती मिळेल.

 

इथं येणारे पै पाहुणे, ग्रामीण संस्कृतीचा कार्यानुभव घेत असताना, कधी जुन्नरच्या प्रेमात पडतात हे कळतही नाही. येणारे पाहुणे, आजूबाजूचा शेत शिवार, त्यातलं फळ फळावळ, भाजीपाला, गायीपालन, बकरीपालन, कुक्कुटपालन, मशरूम यांसारखे प्रयोग अनुभवतातच पण त्यासोबत आठवडी बाजार, गावाची रचना, गावातील शिक्षणपद्धती, आरोग्यव्यवस्था, प्रशासनव्यवस्था, सहकार चळवळ, 49 वर्ष जुनी दुग्धसंस्था याही गोष्टींचा कार्यानुभव घेत असतात. 

 

तसेच जुन्नरच्या पूर्व भागातील आणे पठार, आणे घाटातील नैसर्गिक पूल, बेल्हे गावचा आठवडी बाजार, बोरी गावातील टेफ्रा, जीएमआरटी, खोडद आणि जीएमआरटीचे अँटेना, नारायण गड, ज्ञानेश्वरांचे रेडा समाधी मंदिर, कळमजाईचं पठार;  याही ठिकाणी पर्यटक; निसर्गाचा, विज्ञानाचा, भौगोलिक चमत्काराचा, कृषक संस्कृतीचा, प्रागैतिहासिक वारशाचा अनुभव घेण्यासाठी आवर्जून येत असतात.

 

आदर्श गाव-राजुरी

पराशर कृषि पर्यटन केंद्र राजुरी गावातच आहे. राजुरी गावाची रचना सुद्धा ऐतिहासिक आहे. गावात मुख्य बाजारपेठ, मधोमध असणारी चावडी आणि ग्रामपंचायत, तसेच बारा बलुतेदार आळी , रामवंशीआळी अशी सगळी, टिपिकल गावाची रचना अजूनही तशीच आहे. गुगल मॅप वर जर राजुरी गावचा नकाशा पाहिला तर अंडाकृती रचना आपल्याला बघायला मिळते.

राजुरी गावाचं वेगळेपण तसं अनेक अर्थाने सांगता येईल, इथं अल्पभूधारक असले तरी मेहनती, कष्टाळू शेतकरी आहेत. ते आपला शेतमाल निर्यात करत असतात. शेती क्षेत्रात, महिलांचा सहभाग लक्षणीय आहे. गावातील मुले शिकून सवरून देश विदेशात कला, क्रीडा, विज्ञान, व्यापार, उद्योग, शेती आदि क्षेत्रात आपलं नाव कमवत आहेत. गावात भावकीची बैठक आणि गावकीचा एकोपा आहे. गावात 49 वर्ष जुनी; गणेश सहकारी दूध संस्था नावाची सहकारी संस्था आहे, जिथे अनेक अभिनव उपक्रम चालतात. राजुरी नावानेच इथला दुधाचा आणि दुग्धजन्य पदार्थांचा ब्रॅंड आहे.

राजुरी गावात 23000 पुस्तकांचे समृद्ध वाचनालय आहे. गावातील क्रेडिट सिस्टिम, हेल्थ सिस्टिम, शाळा, प्रशासन 400 वर्षांची परंपरा असलेले अखंड हरिनाम सोहळे, होळी  ते रंगपंचमी होणारा शिमग्याचा तमाशा, श्रावण महिन्यातील मारुती मंदिरातील ग्रामउत्सव, गावातील पिढ्यानपिढ्यापासून चालत आलेली प्रसिद्ध पेढ्याची सातासमुद्रपार पोहोच, गावात मिळणारी प्रसिद्ध मिसळ आणि भेळ, शनिवारचा आठवडी बाजार... अशा अनेक गोष्टी पराशरवर येणारे देश विदेशातील पर्यटक अनुभवत असतात.

राजुरी गावाला जवळपास 2000 एकरचे वनक्षेत्र लाभले आहे. या वनक्षेत्राचा विस्तार पूर्व, ईशान्य आणि उत्तरेकडे पसरलेला आहे. पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्रापासून चालत गेलं तर, 15 व्या मिनिटाला आपण वनक्षेत्रात प्रवेश करतो. या ठिकाणी सामाजिक वाणिकरणाच्या मार्फत मोठ्या प्रमाणात वृक्षारोपण केलेले आहे. कमी पाण्यात वाढणाऱ्या झाडाझुडपांच्या या जंगलात अनेक पशू पक्षांचा अधिवास आहे. आजूबाजूच्या बागायती शेतीच्या आसऱ्याने राहणाऱ्या बिबट्या, तरस, उदमांजर, रानडुक्कर यांचा वावर असलेल्या पाऊलखुणा आपल्याला जंगलातून चालताना दिसून येतात.

 

आनंदवन तलाव, उंचखंडक

राजुरी गावाची वाडी म्हणता येईल असे आनंदवन/उंचखंडकवाडी या ठिकाणी ग्रामदैवत भैरवनाथाचे मंदिर आहे. भैरवनाथांची यात्रा होळीच्या वेळी 2 दिवस असते. यात्रेला काठी पालखी, बैलगाड्यांच्या शर्यती, रंगीबेरंगी मजामस्तीची यात्रा, रात्री मनोरंजनासाठी लोकनाट्य तमाशा असा पारंपरिक बाज असतो. उंचखंडक वाडीचा बैलगाडा शर्यतीचा घाट हा, जुन्नर तालुक्यातील मानाच्या बैलगाडा शर्यतीचा घाट मानला जातो.

बद्रीनाथ, गाढया डोंगर, खबडी, पालथा मारुती, दावल मलिक डोंगर ही काही ठिकाणे आहेत की जिथं छान डोंगर चढाई, नेचर वॉक, जंगल वाचन करता येते. उंचखंडक वाडीत बैलगाडा घाटाजवळ एक छोटासा तलाव आहे, या छोट्या तलावाच्या उत्तरेकडे जंगल आहे, जंगलात निलगिरीच्या झाडांमध्ये मातीच्या बंधाऱ्याचा जलाशय आहे. जेव्हा छान पाऊस पडतो तेव्हा हा जलाशय पूर्ण भरून, सांडव्यातून पाणी वाहू लागते. जलाशयाच्या पाण्यात निलगिरीच्या झाडांचे प्रतिबिंब मोठं लोभस वाटतं. निसर्गाची आवड असणारा माणूस तिथं इतका रमून जातो की वेळेचं भान रहात नाही.         

आठवडी बाजार, बेल्हे –

 

बेल्हे गाव, पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन पासून 9 किमी आणि 15 मिनिटांच्या अंतरावर आहे. शेकडो वर्षांची परंपरा असलेला, दर सोमवारी बेल्हे गावात भरणारा बैल बाजार हा महाराष्ट्रात प्रसिद्ध असा आठवडी बाजार आहे. पण त्यासोबत एक दिवस आधी म्हणजे रविवारी त्या ठिकाणी मिळणारं, चुलीवरचं चिकन व मटन भाकरी तसेच मासवडी हे बैलबाजाराइतकंच प्रसिद्ध आहे. रविवारी दिवसभर खवय्ये लोकांची गर्दी या ठिकाणी होत असते. सोमवारी सुद्धा चिकन आणि मटन भाकरी उपलब्ध असते पण बाजाराच्या गर्दीमुळे तो निवांतपणे, जेवणाचा आस्वाद येत नाही, म्हणून रविवार हा योग्य दिवस आहे.

 

सोमवारी, सकाळच्या सत्रात मोठ्या प्रमाणात बैल बाजार भरलेला असतो, छान सजवलेले बैल, पाठीवर गुलाल, तुकतुकीत कातडी, काजळ घातलेले वाटावेत असे बोलके डोळे..बैलबाजारातील सगळा परिसर रंगीबेरंगी दिसत असतो. बैलांचा, हातांच्या बोटावर व्यवहार कसा केला जातो? दात बघून बैलांचे वय कसे काढले जाते? या सगळ्या गोष्टी प्रत्यक्ष अनुभवण्यासारख्या असतात. साधारणपणे, बारा वाजेपर्यंत बैल बाजार संपलेला असतो.

 

दहा वाजल्यापासून इतर शेती संस्कृती आधारित आणि शेती अर्थव्यवस्थेला पूरक अशी बी बियाणे, कडधान्य, शेती अवजारे व मशागतीची अवजारे, बैलांसाठीचे कासरे, मोरख्या, वादी , चाबूक, आसूड, वेसण, बैलपोळा जवळ आला असेल तर बैलांना सजवण्यासाठी लागणाऱ्या ॲक्सेसरीज, सोबतीला मसाल्याच्या पदार्थांची दुकाने, भाजीपाला, फळं, मिठाया, कपडे, चामड्याच्या चपला शिवणारे, पान , कात चुना व तंबाखू विकणारे, भांडीकुंडी, पुस्तके, गृह्पोयोगी वस्तूंची दुकाने, बोंबील, तंबू मधील किराणा दुकाने...अशी एक ना अनेक गोष्टींची रेलचेल या आठवडी बाजारात अनुभवास मिळते. चित्रकाराने कॅनव्हास वर विविध रंग सांडून छान चित्र काढावे असं रंगीबेरंगी माणसांचा, दुकानांचा मिलाफ या आठवडी बाजारात बघायला मिळतो.

 

बेल्हे गावातील आठवडी बाजाराला आजूबाजूच्या पंचवीस तीस गावांचे अटॅचमेंट आहे. हा मुक्त आभाळाखालचा मॉल; विक्री करणाऱ्या आणि खरेदी करणारे यांच्या पुरताच मर्यादित न राहता, पाहुण्यारावळ्यांच्या भेटीगाठीचं  आणि ख्यालीखुशाली विचारण्याचे सुद्धा एक व्यासपीठ बनत असतो. या आठवडी बाजाराची परंपरा काही शेकडो वर्षापासूनची जुनी आहे, आठवड्याच्या पहिल्याच दिवशी असणारा हा आठवडी बाजार आवर्जून सुट्टी काढून दिवस घालवावा असा समृद्ध अनुभव आहे.

 

भारतातील सर्वात मोठा नैसर्गिक पूल-आणे घाट

 

आणे घाट हा पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन पासून 14  किमी आणि 20 मिनिटांच्या अंतरावर आहे. आळेफाट्याहुन आपण महामार्गाने आणे गावाकडे जात असताना, गुळंचवाडी सोडल्यानंतर नागमोडी वळणाचा एक छोटीखाणी घाट लागतो, तोच आणे घाट. घाटातील गणपती मंदिराजवळ; मंदिराच्या विरुद्ध बाजूला, मळगंगा देवीची कमान दिसू लागते कमानीतून दरीत उतरणाऱ्या पायऱ्यांनी 5-10 मिनिटाच्या उतरणीला उतरून गेलं की आपण खाली पोहोचतो. तिथं मळगंगा मातेचे मंदिर आहे आणि सोबतीला आहे निसर्गाचा चमत्कार, नैसर्गिक पूल.

 

डोंगराची एक नाळ दरीत उतरलेली आहे, तिला चार महिने पडणाऱ्या फक्त पावसाच्या पाण्याच्या प्रवाहाने दगड कापला जाऊन, हजारो वर्षांच्या सातत्यपूर्ण प्रक्रियेतून, एक मोठं भगदाड पडलेलं आहे. त्या भगदाडाचा आकार 9 मीटर रुंद आणि 21 मीटर उंच एवढा असून, पश्चिमेच्या बाजूला छोटीशी गुहा कोरलेली आहे.

 

निसर्गाचा हा चमत्कार बनण्यासाठी हजारो वर्षे लागलेली आहेत, 1984 साली, "डेक्कन जिओग्राफर" नावाच्या जर्नलमध्ये, नैसर्गिक पूल गुळंचवाडी, आणे घाट संदर्भात; डॉक्टर क्षीरसागर आणि डॉक्टर फडके या भुवैज्ञानिकांनी एक संशोधन पेपर सादर केला. अग्निजन्य खडकाच्या खालच्या स्तरात,  पावसाच्या पाण्याच्या प्रवाहाने बनलेला, भारतातील हा सर्वात मोठा पूल असून त्याला राष्ट्रीय स्मारक म्हणून का जतन केले जाऊ नये अशा आशयाचा मजकूर त्यांच्या संशोधन पत्रात त्यांनी दिलेला आहे. 

 

नैसर्गिक पुलाच्या नाळीवाटे वाहणाऱ्या झऱ्यामुळे, चांगला पाऊस जर झाला असेल तर छान धबधबा त्या ठिकाणी वाहत असतो. त्या ठिकाणचे दोन धबधबे पर्यटकांना वर्षासहलीचा आनंद देतात. परिसरातील गिरीपुष्पाचे जंगल मोठ्या प्रमाणात नैसर्गिक पुलाच्या सौंदर्यात भर घालत असते. आजूबाजूचा डोंगर दरीचा परिसर तुडवत असताना, पाण्याचे जीवंत झरे, बैलवाटा, नागमोडी घाटवाट असा सगळा नयनरम्य परिसर वेळेचं भान हरवून जायला लावतो.  

 

निसर्गरम्य आणे पठार

आणे पठार हे पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन पासून 20 किमी आणि 30 मिनिटांच्या अंतरावर आहे. जुन्नर तालुक्याच्या एकदम पूर्वेकडे आणे घाट चढून गेलं की विस्तीर्ण पठार दिसू लागतं. या डोंगर चढउताराच्या टेकड्यांवर पवनचक्क्या स्थिरावलेल्या आहेत. आणे घाट चढून गेल्यानंतर गाडी जरा सावकाश चालवावी, आपण जरी महामार्गावरून जात असलो तरी, कधी एखादं काळवीट किंवा चिंकारा रस्ता क्रॉस करत असेल हे आपल्याला कळणारही नाही. 

 

जराशी वाट वाकडी करून, महामार्ग सोडून, आपण आणे पठारावर थोडंस आतमध्ये गेलात, तर आपल्याला अगदी 5 ते 25 च्या समूहाने काळवीट दिसू शकतील. हे कुठलंही आरक्षित क्षेत्र नाही किंवा पार्क नाही. हे सर्व चिंकारा, काळवीट, कोल्हे, ससे असे प्राणी आपल्या नैसर्गिक अधिवासात त्या ठिकाणी आपल्याला पाहायला मिळतात. 

 

पक्षी निरीक्षणासाठी तर पंढरी समजता येईल असा सगळा परिसर आणे पठाराचा आहे. अनेक दुर्मिळ पक्षी या पठारावर आपल्याला बघायला मिळू शकतात. मग त्यामध्ये शृंगी घुबड, काटेरी झाडांना घरटी केलेली सुगरणीची खोपी, खाटीक, कोतवाल, चिरक, बुलबुल, सातभाई, टिटवी, कापशी घार, चंडोल, मुनिया अशी एक ना अनेक पक्षांची मांदियाळी आपल्याला या पठारावर बघायला मिळते.

 

आणे पठारावर चुनखडीचे दगड मोठ्या प्रमाणात दिसून येतात, वेगवेगळ्या रंगाचे दगड, गारगोटी, आपल्याला सिन्नरच्या गारगोटी म्युझियम ची आठवण करून देतात 

 

मुख्य म्हणजे पावसाळा हिवाळा आणि उन्हाळा या तीनही ऋतूत हे पठार विविध रंगांनी नटलेलं असतं. इथे क्षितिजापर्यंत दिसणारा सूर्योदय आणि सूर्यास्त हा नजरे सोबत मनातही भरून, कायमचा आठवणीत ठेवावा असा असतो.

 

8 लाख वर्ष जुनी टेफ्रा असणारं प्रागैतीहासिक बोरी गाव

 

बोरी गाव हे पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्रापासून 13 किमी अंतरावर असून तिथं पोहोचायला 25 मिनिट लागतात. कुकडी नदीच्या काठावर वसलेलं बोरी हे प्राचीन व्यापारी मार्गावरचं गाव आहे. डेक्कन कॉलेज पुणे यांनी केलेल्या उत्खननातून इथं मॅमोथ हत्तीचा हस्तिदंत, अश्मयुगीन हत्यारं, हजारो वर्षांच्या लोकवस्तीचे पुरावे सांगणारे खापराचे तुकडे इत्यादि गोष्टी समोर आल्या आहेत. बोरी गावचा कालखंड त्याही मागे जावून 8 लाख वर्षापूर्वीचा  भौगोलिक वारसा सांगत असतो. 8 लाख वर्षापूर्वी 5000 किमी अंतरावरील इंडोनेशिया देशातील ज्वालामुखीचा उद्रेक होऊन, बोलीभाषेतील राख आणि वैज्ञानिक भाषेतील टेफ्रा आकाशात भिरकावली गेली. जेव्हा ती पृथ्वीवर पडली तेव्हा बोरी आणि परिसरातील गावांमध्ये विखुरली गेली.

 

बोरी गावातील नदीच्या पात्रात, टेफ्राचे खडक रूपी प्रारूप बनले. पुणे विद्यापीठ आणि डेक्कन कॉलेज यांनी या टेफ्रा वर मोठ्या प्रमाणात संशोधन केले आहे. बोरी गावाचे गावकरी सजग होऊन, शासनाकडे पाठपुरावा करत, गावामध्ये या पर्यटन वारशाला घेऊन जनजागृती करत आहेत. पर्यटन समिति स्थापन करून त्या समितीच्या माध्यमातून गावात सापडलेल्या इतिहासाच्या खुणांचे जतन केले आहे. एका जुन्या वाड्यात छोटेखानी संग्रहालय बघायला मिळते. बोरी गावात छान बांधणी असलेले वाडे आहेत, 12 बलुतेदारी आहे, 1200 वर्ष जून स्फटिकाचे शिवलिंग असलेले मंदिर आहे. ज्याला भूगोलाची आवड आहे असा पर्यटक संपूर्ण 1 दिवस जरी बोरी परिसरात फिरला तरी मन भरणार नाही एवढ्या गोष्टी या गावात आहेत.  

 

जीएमआरटी खोडद आणि नारायणगड

जीएमआरटी (जायंट मीटरवेव्ह् रेडिओ टेलिस्कोप) ही आशिया खंडातील सर्वात मोठी रेडिओ दुर्बिण आहे. जीएमआरटीचं मुख्यालय खोडद या गावी आहे. 1995 साली डॉ गोविंद स्वरूप यांच्या संकल्पनेतून साकारलेली जीएमआरटी भारतातील इस्रो नंतरची महत्वाची संस्था आहे. जी एम आर टी च्या एकूण 30 एनटेना आहेत, ज्या इंग्रजी “Y” आकाराच्या स्वरूपात उभारण्यात आलेल्या आहेत. “Y” मधील 3 रेषा म्हणजे पूर्व, दक्षिण आणि पश्चिम दिशेला या 30 एनटेनांची उभारणी करण्यात आलेली आहे. जी एम आर टी ला भेट देण्यासाठी आठवड्यातील प्रत्येक शुक्रवारी खोडद या ठिकाणी जाता येते, पण त्यासाठी पूर्व परवानगी घेणे आवश्यक असते.  

पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्रापासून, जीएमआरटी ची पूर्वेच्या रेषेवरील E-05 क्रमांकाची एण्टेना, अवघ्या 6 किमी अंतरावर आहे, जिथे 15 मिनिटांत पोहोचता येते. जीएमआरटी विषयी सामान्य माणसाला गरेजची आहे तेवढी माहिती त्या ठिकाणी आपला गाईड सांगतो. आणे घाट, आणे पठार, बेल्हे गाव याच मार्गावर असलेली ही एण्टेना सहज बघता येते.

विज्ञान दिन, 28 फेब्रुवारीला, जीएमआरटी च्या मुख्यालय खोडद या ठिकाणी राष्ट्रीय पातळीवरचे विज्ञान प्रदर्शन भरत असते. त्यावेळी हजारोंच्या संख्येने लोकं जीएमआरटी ला भेट देत असतात.

खोडदजवळच गडाचीवाडी गावात, जुन्नरमधील पूर्वेकडचा एकमेव किल्ला आहे, नारायणगड. हस्ता मातेच्या आशीर्वादाने उभा असलेला हा किल्ला इतिहासाच्या काही खुणा अंगाखांद्यावर वागवत असतो. चढाईला सोपा असणारा नारायणगड, त्याच्या काही कोरीव पायऱ्या, खोदिव टाक्या आणि काही मोजक्या शिल्पाकृतींमुळे किल्ले चढाईचं समाधान देतो. नारायणगडावरुन आजूबाजूचा विहंगम परिसर नजरेत भरतो.      

ज्ञानेश्वर रेडा समाधी मंदिर

ज्ञानेश्वर रेडा समाधी मंदिर हे पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्रापासून 9 किमी अंतरावर आहे व इथं पोहोचायला 15 मिनटे लागतात. संत ज्ञानेश्वरांनी, पैठण येथे, रेडयाच्या मुखी वेद वदवून, नेवासा या ठिकाणी ज्ञानेश्वरी सांगून, सगळी भावंडं आणि रेडा आळंदीकडे जात असताना, डोंगर दऱ्यातून वाट काढत होते. लांबची पायपीठ आणि प्रवास करून रेडा थकला आणि आळे या गावी त्याने आपले प्राण सोडले अशी कथा सांगितली जाते. संत नामदेवांनी सुद्धा, “येऊनिया स्थिरावला आळेचीया बनी, पशू तये स्थानी शांत जाहला” असे वर्णन या घटनेचे केले आहे. रेडा समाधी मंदिरात अखंड वीणावादन सुरू असते. चैत्र महिन्यातील वरुथीनी एकादशीला रेडा समाधी यात्रा उत्सव असतो. 3 दिवस चालणाऱ्या या यात्रेत खेळणी, खाण्यापिण्याची रेलचेल तर असतेच पण घरगुती वस्तूंची मोठी बाजारपेठ सजते, कुस्त्या रंगतात, एरवी बाजारात न दिसणाऱ्या दुर्मिळ गोष्टी यात्रेत विक्रीसाठी येत असतात.

अध्यात्माची ओढ असणारी व्यक्ति इथे क्षणभर जरी बसली तरी, ज्ञानोबा माऊलींच्या पदस्पर्शाने पावन झालेल्या या पवित्र भूमितील सकारात्मक ऊर्जा नक्की अनुभवायास मिळते.      

कळमजाई पठार

पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्रापासून, कळमजाईचं पठार 15 किमी अंतरावर आहे. कळमजाई पठाराचे प्रवेशद्वार वाटावा असं छोटेखानी घाट चढून गेल्यावर आपण कळमजाई पठारावर पोहोचतो. नजर जाईल तिथपर्यंत डोंगरदऱ्यांचे दृश्य, कळमजाई मातेचे मंदिर, मंदिरासमोरील शेकडो वर्ष जूने, अनेक बदलांचा साक्षीदार असलेले विस्तीर्ण झाड, एवढ्यातच बनवलेला बैलगाडा शर्यतीचा घाट, मोरदऱ्याचा जलाशय, उशाला असणारा गव्हाळ्या डोंगर आणि नशिबाने होणारे चिंकारा, मोर आणि माकड दर्शन. ऋतु कुठलाही असो, सोसाट्याचा वारा आपल्या स्वागताला कायम हजर, स्वच्छ वातावरण असेल तर दुरवरचा परिसर नजरेच्या टप्प्यात येतो. सूर्योदय आणि सूर्यास्त अगदी फ्रेम करून ठेवावेत असे दिसतात.

एकट्याने किवा सोबतीने छान पायपीट करावी, आजूबाजूच्या निसर्गासोबत मन मोकळं करावं, सकाळी असाल तर गुरं रानाला जाताना बघावी आणि संध्याकाळ असेल तर गोरज मुहूर्त कसा असतो हे अनुभवावं, कितीही सावध रहा, निसर्गाची मुक्तहस्ते उधळण तुम्हाला बेसावध करून, तुमचीच शिकार करते, तुम्हाला तुमच्यापासून लांब घेऊन जाते. इथं उघड्या डोळ्याने ध्यान लागतं. इथं ऊंची आहे, खोली आहे, क्षितिज आहे, पाणी आहे, आकाश आहे..। पंचमहाभूतांची अनुभूति आहे. कदाचित त्यामुळेच इथे जाणारा प्रत्येक व्यक्ति पुन्हा पुन्हा इथे जातच रहातो.    

थोडक्यात काय तर, पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन केंद्राच्या माध्यमातून, आपल्याकडे येणाऱ्या पैपाहुण्यांना शेत शिवार, गाव, निसर्ग, ज्ञान, विज्ञान, अध्यात्म, या सगळ्याचीच अनुभूति मिळते. मग त्यात शालेय सहली असो, कौटुंबिक सहली असो, कॉर्पोरेट सहली असो किवा एकट्या दुकट्याने फिरणं असो.

मनोज हाडवळे

संस्थापक संचालक

पराशर कृषि व संस्कृती पर्यटन

हचिको टुरिझम

जुन्नर पर्यटन विकास संस्था

7038890500